De Europese Commissie werkt aan modernisering van het auteursrecht. Hierin zou een bepaling moeten komen die het bibliotheken toestaat om e-boeken uit te lenen tegen een billijke vergoeding voor de rechthebbenden (uitgevers en auteurs). Dit is al het geval bij het uitlenen van papieren boeken en zou ook van toepassing moeten worden op e-boeken.

 

In de Wet Stelsel Openbare Bibliotheekvoorzieningen (Wsob) zijn de taken van de openbare bibliotheken vastgelegd. Er is bepaald dat bibliotheken een goede (lees: onafhankelijke, volledige en laagdrempelige) toegang tot informatie moeten verschaffen. Daar hoort tegenwoordig ook een goede toegang tot digitale informatie en het uitlenen van e-boeken bij.

Momenteel is de situatie zo dat openbare bibliotheken bijna 25% van het aantal beschikbare e-boeken kunnen uitlenen aan hun leden[1]. Hieruit blijkt dat er nog onvoldoende overeenstemming tot stand komt tussen de bibliotheken en de rechthebbenden.

 

Huidige situatie kostbaar en inefficiënt

Momenteel moeten voor ieder uit te lenen e-boek aparte (vooral financiële) afspraken worden gemaakt tussen de bibliotheken en de uitgevers. Deze onderhandelingen zijn kostbaar, jaarlijks weerkerend en leiden er niet automatisch toe dat dat wat beschikbaar is, ook via de bibliotheek beschikbaar komt voor het Nederlandse publiek. De bibliotheek kan haar wettelijke taak niet goed uitvoeren. Wanneer niet over ieder e-boek aparte onderhandelingen gevoerd hoeven te worden scheelt dit veel kosten. Daarbij zijn bibliotheken van harte bereid een billijke vergoeding te betalen voor het gebruik van auteursrechtelijk beschermd werk, zie de staande praktijk wat betreft de fysieke boeken en de leenrechtvergoedingen die daarvoor worden uitgekeerd.

 

Auteurs hebben belang bij leenrecht

In de huidige praktijk komen de opbrengsten van het uitlenen van e-boeken bijna uitsluitend terecht bij de uitgevers. Zij maken over de uitleen van e-boeken prijsafspraken met de bibliotheken, maar betrekken daar de auteurs amper in. Auteurs houden nauwelijks iets over aan de uitleen van e-boeken. Ze hebben geen enkel inzicht in wat uitgevers met hun werk doen. Uit onderzoek van de VvL van afgelopen oktober bleek dat veel schrijvers en vertalers niet eens wisten dat hun e-boeken konden worden uitgeleend. 'Uitgevers bepalen of het de bibliotheek is toegestaan om een e-boek uit te lenen. Uitgevers bepalen ook hoeveel moet worden betaald. En vervolgens bepalen uitgevers hoeveel een schrijver kan ontvangen van het bedrag dat is betaald.' Voor alle duidelijkheid: schrijvers weten niet welk bedrag een uitgever aan de bibliotheek vraagt.

 

Voor schrijvers die hun boeken zelf uitgeven is het nog erger. Kinderboekenschrijfster Nanda Roep vertelde onlangs in Brussel aan Europarlementariërs dat ze voor een derde van haar inkomen afhankelijk is van uitleenvergoedingen. In 2010 verkocht ze 10.000 boeken en werd haar werk 200.000 keer uitgeleend. In de digitale toekomst zal dat niet anders zijn: in de 'afgelopen maanden' verkocht Roep achttien e-boeken en werd haar werk 450 keer digitaal uitgeleend. Echter: door het ontbreken van een wettelijke regeling van leenrecht ten aanzien van e-boeken ontvangt zij over de digitale uitleningen geen cent.

 

Jongeren bereiken en geletterdheid bevorderen

De bibliotheek een kweekvijver voor nieuwe lezers. In 2014 was 66% van de jongeren onder de 18 jaar lid van de bibliotheek, wat laat zien dat een groot deel van de jongeren door middel van de bibliotheek in aanraking komt met lezen. Door een intensieve samenwerking met het onderwijs in de Bibliotheek op school worden geletterdheid en leesvaardigheden bevorderd en aantrekkelijk gemaakt. Op deze manier worden de lezers van de toekomst gecreëerd. Dat gebeurt met fysieke bibliotheekdienstverlening maar ook digitale diensten. Om de generatie jongeren van nu goed te kunnen bedienen op het gebied van lezen en toegang tot boeken, is het belangrijk dat bibliotheken e-content en e-boeken kunnen aanbieden.

 

Conclusie: e-boeken zonder belemmeringen

De Digitale Bibliotheek neemt een grote vlucht. Met je bibliotheekpas kun je vanuit de luie stoel al meer dan 10.000 boeken lenen en dat aantal zal de komende jaren toenemen. Nederland zou zich in de Europese Unie hard moet maken om een bepaling in de Europese wetgeving te krijgen die toepassing van het leenrecht op e-boeken mogelijk maakt.

 

[1] Bron CB: eind 2015 zijn er 42.456 e-boektitels beschikbaar in Nederland. Bron KB: Het e-boekenplatform van Bibliotheek.nl bevat eind 2015 10.611 e-boektitels.